Ludność Reszla na przestrzeni dziejów

Początki Reszla, jak pisze S. Mojzych-Rudowska [1978], należy odnieść do V-VI wieku i wzgórza zamkowego. Osada pruska posiadająca, jak świadczą wykopaliska archeologiczne, umocnienia obronne, mogła liczyć od kilkudziesięciu do 100 osób. Strażnica krzyżacka, założona w 1241 roku, powstała na miejscu pierwotnego grodu Prusów, mogła liczyć podobną liczbę mieszkańców – cywilów i rycerzy. Liczbę tę powiększała ludność mieszkająca w pobliżu strażnicy. W roku założenia miasta aktem lokacyjnym z 12 lipca 1337 roku liczba mieszkańców mogła wynosić ok. 350 osób.

Miasto od chwili jego założenia szybko powiększało liczbę swoich mieszkańców. Większość z nich, jak stwierdza S. Mojzych-Rudowska [1978], pochodziła z przepełnionego w tamtym czasie Braniewa. Reszel już po 50 latach istnienia był drugim (po Braniewie) pod względem zamożności i znaczenia miastem Warmii z liczbą ponad tysiąca mieszkańców.

W dostępnej literaturze brak jest informacji o liczbie mieszkańców w Reszlu przed 1772 rokiem. Można domniemywać że w okresie od XV do połowy XVIII wieku w Reszlu mieszkało od 2 do 3 tys. ludzi. Należy dodać, że w Olsztynie, wg Achremczyka i Ogrodzińskiego [2003], w XV-XVII mieszkało od 2 do 3 tys. osób. Liczby dotyczące ludności Olsztyna, podane przez obydwu autorów, obejmują prawdopodobnie także mieszkańców spoza grodu; Olsztyn w 1772 roku liczył zaledwie 1770 osób [Chłosta, 2002], podczas gdy Reszel – 3030. W 1808 roku liczba mieszkańców Reszla zmniejszyła się do liczby 2420, ponieważ rok wcześniej w wyniku głodu i zarazy w mieście zmarły 504 osoby.

Przez cały wiek XIX liczba mieszkańców Reszla rosła bardzo wolno, pomimo utworzenia w 1818 roku siedziby powiatu. Niekorzystne dla rozwoju miasta było również to, że budowana w 1835 roku droga z Warszawy do Królewca ominęła Reszel, przebiegając przez Biskupiec i Bisztynek. W 1846 roku liczba mieszkańców była zbliżona do tej z roku 1772 i wynosiła 3121 osób, po kolejnych 44 latach (w 1890 roku) wzrosła zaledwie do 3474. Duży wzrost liczby mieszkańców (prawie o 1000 osób) nastąpił 5 lat później, kiedy to do miasta włączono dawne przedmieścia; liczba mieszkańców w 1895 roku osiągnęła wartość 4473. Przez następnych 15 lat liczba ludności pozostała praktycznie na tym samym poziomie - w 1910 roku wynosiła 4457 osób. W 1921 roku statystyki odnotowały stosunkowo duży spadek ludności do liczby 4171, co było skutkiem wyniszczającej I wojny światowej. W 1939 roku, przed rozpoczęciem drugiej wojny światowej, liczba mieszkańców osiągnęła największą do tego czasu liczbę - 5058.

Liczbę mieszkańców w mieście Reszel po II wojnie światowej w wybranych latach przedstawiono w poniższej tabeli.

W statystykach dotyczących Reszla w roku 1945 i 1950 zarejestrowano w mieście zaledwie nieco ponad 800 mieszkańców. Liczba mieszkańców przekroczyła wartość 3000 dopiero w 1955 roku. Ożywienie miasta w latach 50-tych XX w. spowodowało wzrost liczby mieszkańców. W 1960 roku miasto liczyło już ponad 4200 osób, a po 1970 powyżej 5000.

Jak widać z powyższej tabeli od 2000 roku liczba mieszkańców Reszla spada – w ciągu ostatnich ośmiu lat zmniejszyła się o ok. 400 osób. Analizując bliżej obserwowane zmiany demograficzne można postawić pytanie: Jak kształtuje się w Reszlu w ostatnich kilkunastu latach liczba mieszkańców w powiązaniu z przyrostem naturalnym?

W tabeli poniżej, korzystając z danych Głównego Urzędu Statystycznego, przedstawiono liczbę ludności w gminie Reszel w latach 1995-2008 (stany na dzień 30 czerwca) mających stałe zameldowanie (w nawiasach podano liczbę ludności wg faktycznego miejsca zamieszkania) oraz przyrost naturalny.

Jak widać z tej tabeli w 1995 i 2008 roku w mieście było zameldowanych odpowiednio 5526 i 5049 osób. Z tego wynika, że w ciągu 13 lat liczba zameldowanych na stałe mieszkańców Reszla spadła o 477 osób, tj. o ponad 8%. Różnica między liczbą osób zameldowanych a faktycznie zamieszkujących w 1995 roku wynosiła 136, a w 2008 - 14 osób.

Liczba osób zameldowanych na stałe na wsi w 1995 roku wynosiła 3728, a w roku 2008 – 3241. W porównywalnym okresie liczba mieszkańców wsi spadła o 487, tj. o ok. 13%. W odróżnieniu od miasta na wsi faktycznie zamieszkujących osób zawsze było mniej niż zameldowanych i na przestrzeni analizowanego okresu różnica kształtowała się na poziomie 70 osób.

Bardzo wymowna jest ostatnia kolumna prezentowanej tabeli dotycząca przyrostu naturalnego (mierzonego różnicą między liczbą urodzin i zgonów) odniesionego do całej gminy. W latach 1995-1997 przyrost naturalny był dodatni i wynosił ponad 20 osób; dodatni był jeszcze do 2000 roku. Od 2001 roku jest już ujemny z wartościami przekraczającymi liczbę 20 osób.

Spadek ludności w gminie Reszel jest spowodowany głównie zmniejszaniem się liczby urodzeń, a także odpływem ludności szczególnie młodej generacji w poszukiwaniu pracy. Trzeba stwierdzić, że po okresie transformacji ustrojowej zjawisko to jest typowe dla rejonów rolniczych i bardzo wielu małych miast i miasteczek.

Reszel w grupie miast warmińskich pod względem liczby mieszkańców, znajdujący się niegdyś na drugim i trzecim miejscu, plasuje się obecnie (w 2008 roku) na 8 miejscu z liczbą 5049: po Olsztynie - 176 387 mieszkańców, Braniewie – 17 746, Lidzbarku Warmińskim – 16 597, Dobrym Mieście – 10 476, Biskupcu – 10 300, Ornecie – 9260 i Barczewie – 7315 mieszkańców. Mniejszą liczbę mieszkańców mają: Jeziorany – 3382, Pieniężno – 2845, Bisztynek – 2462 i Frombork – 2451 mieszkańców.

Na koniec kilka słów na temat składu narodowościowego mieszkańców Reszla w ujęciu historycznym. Ludność rodzimą zamieszkującą niegdyś dzisiejszy Reszel i okolice stanowiło plemię Bartów, zaliczane do plemion Bałtyckich. Od XIII w. na ich ziemie przybywali osadnicy z zachodnich Niemiec, potem ze Śląska, Mazowsza i ziemi Chełmińskiej [Chłosta, 2002]. Lepiej zorganizowana, silna kulturowo i wyposażona w pewne przywileje ludność napływowa spychając Prusów na margines życia społecznego i gospodarczego doprowadziła do zatracenia ich tożsamości. W Reszlu, podobnie jak na całej Warmii, do końca XVIII wieku poza ludnością niemiecką i polską innych narodowości prawie nie było.

Żydzi w Reszlu (także w całych Prusach) pojawili się dopiero po 1812 roku, w którym to ukazał się edykt Fryderyka Wilhelma nadający Żydom obywatelstwo pruskie zapewniające im swobodne zajmowanie się handlem [Chłosta, 2002]. Żydzi przybywali przeważnie z Polski osiedlając się głównie w miastach. W Reszlu w 1890 i 1895 roku było odpowiednio 90 i 84 Żydów, co stanowiło 2,6 i 1,9% ogółu ludności [Demografia, 2009]. Wyniszczanie i późniejsza zagłada Żydów rozpoczęła się z chwilą dojścia Hitlera do władzy. W 1939 roku w Reszlu było już zaledwie kilkoro Żydów.

Po II wojnie światowej zmienił się całkowicie skład narodowościowy mieszkańców Reszla. Obecni mieszkańcy to przede wszystkim Polacy z Mazowsza i Wileńszczyzny, nieliczni dziś Warmiacy i Niemcy a także Litwini oraz stosunkowo liczna grupa, dziś już trzech pokoleń, potomków Ukraińców przesiedlonych w ramach „Akcji Wisła”.

Literatura:

• S. Mojzych-Rudowska, Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic. Dzieje Reszla, Olsztyn, 1978.
• S. Achremczyk, Warmia, Olsztyn, 2000.
• J. Chłosta, Słownik Warmii, Olsztyn, 2002.
• S. Achremczyk, W. Ogrodziński, Olsztyn 1353-2003, Olsztyn 2003.
• Demografia – Społeczność żydowska przed 1989 – Reszel – Wirtualny Sztetl. Dostępne w internecie (2009-10-13), http://www.sztetl.org.pl/?a=showCity&action=view&cat_id=6&city_id=627

REKLAMA

opublikowano: 2010-01-03, © Tadeusz Rawa,

7628

ostatnie artykuły z tego działu:

• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Sekrety reszelskiej historii
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• Wycieczka do Pilca
• Powrót do „Kurhanowego Lasu”
• dalej...