Ślady materialne historycznej granicy Warmii

Granice Warmii po raz pierwszy wytyczono w 1243 roku. W tamtym czasie niemal cały obszar obecnej gminy Reszel przynależał do Warmii. Jak pisze A. Stachurski w książce "Święta Lipka" wydanej przez Agencję Fotograficzno-Wydawniczą "Mazury" w Olsztynie pierwotnie władzy biskupa podlegały także Widryny i Pilec, leżące na południe Świętej Lipki, oraz Bezławki położone na wschód i Pieckowo " na północ. Jak stwierdza S. Achremczyk w książce "Warmia" wydanej przez Wydawnictwo LITTERA w 2000 roku, granice Warmii wyznaczone ogólnikowo przez osobę słabo znającą geografię pruskich krain wywoływały liczne spory między Zakonem a dominium biskupim o przynależność niektórych ziem przygranicznych. Spory między wielkimi mistrzami Zakonu a biskupami warmińskimi rozstrzygnięto w 1375 roku wyznaczając po wschodniej stronie Warmii nową granicę. Święta Lipka znalazła się tuż przy niej ale po stronie krzyżackiej, po której znalazły się również Widryny, Pilec i Pieckowo.

Zabór Warmii przez Prusy w 1772 roku spowodował, że granica formalnie przestała istnieć, nie uległa ona jednak zamazaniu, ponieważ pełniła nadal funkcję nieformalnej granicy międzywyznaniowej - między katolicyzmem a protestantyzmem. Pomimo upływu ponad 230 lat od formalnego zniesienia granicy Warmii do dziś w niektórych miejscach zachowały się jej ślady materialne.

Jeden z możliwych śladów dawnej granicy Warmii mogą stanowić dwa kamienie milowe (rys. 1 i 2) znajdujące się przy szosie z Reszla do Świętej Lipki - ok. 200 m przed rozwidleniem dróg do Kętrzyna i Mrągowa. Obydwa kamienie, oddalone od siebie o kilkadziesiąt metrów, są wkopane po przeciwnych stronach szosy. Takie ich rozlokowanie, być może, wskazuje, że jeden z kamieni był po stronie Zakonu, a drugi po stronie Warmii. Na obydwu kamieniach są wyryte niemieckojęzyczne napisy. Na jednym z kamieni napis jest dobrze zachowany i całkowicie czytelny. Jego brzmienie jest następujące: 5 Meilen von Bartenstein, co w języku polskim oznacza: 5 mil od Bartoszyc. Napis na drugim kamieniu zachował się w znacznie gorszym stanie i jest dużo mniej czytelny. Z zachowanych liter można sądzić, że ma on to samo brzmienie, co napis na kamieniu bliźniaczym.

Obydwa kamienie milowe kryją jeszcze wiele zagadek. Warto więc postawić pytania:

1. Czy faktycznie postawiono je na granicy Warmii, czy też nie mają one z nią żadnego związku";
2. W którym roku postawiono omawiane dwa kamienie milowe";
3. Czy pochodzą one z 1375 roku, kiedy to ostatecznie uregulowano sprawę wschodniej granicy Warmii, czy też z okresu późniejszego, nawet po 1772 roku";
4. Dlaczego napis na kamieniach informuje o odległości do Bartoszyc, skoro miasto to nigdy nie znajdowało się w granicach Warmii"

Drugi z kolei, ale już jednoznacznie udokumentowany ślad materialny dawnej granicy Warmii znajduje się w lesie przed Świętą Lipką, a dokładnie przy drodze leśnej, którą przemierzały i przemierzają piesze pielgrzymki od strony Reszla, wychodząc wprost na kościół. Przy drodze tej znajduje się niezwykły słup graniczny z 1750 roku (rys. 3), który był opatrzony herbem biskupim i księcia pruskiego. Prezentowane zdjęcie pokazuje, że obecnie jest on pozbawiony obydwu elementów herbowych. Kolumnę, jak widać na zdjęciach 4 i 5, wieńczy wykuta z kamienia lipa z postacią Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem Jezus. Godna uwagi jest misteria z jaką wykonana została ta charakterystyczna rzeźba.

W pobliżu początkowego odcinka (od strony Reszla) omawianej wyżej drogi leśnej, w otoczeniu drzew znajduje się murowana, otynkowana kolumna (rys. 6) bez jakichkolwiek napisów, której przeznaczenia nie można określić bez dotarcia do źródeł piśmienniczych. Po obecnym wyglądzie zwieńczenia kolumny, na którą składa się mały postument i wystający z niego pręt stalowy można przypuszczać, że była na nich osadzona jakaś rzeźba, być może w podobnym stylu jak przy omawianym wyżej słupie granicznym, a może był to element zupełnie innego rodzaju.

Dla przeciętnego turysty, owe dwa kamienie milowe są praktycznie niezauważalne. Tym bardziej uwadze turystów uchodzi obiekt graniczny znajdujący się przy drodze leśnej, uczęszczanej na ogół podczas pielgrzymek i na co dzień przez ludność miejscową. Szkoda, że o tych ciekawych świadectwach dawnej świetności Warmii informacje są bardzo skąpe.

2008-02-10, Krzysztof Majcher

REKLAMA

opublikowano: 2006-11-21, © Tadeusz Rawa,

13

Komentarze

ostatnie artykuły z tego działu:

• Książki pasjonatów historii Reszla i okolic
• Sekrety reszelskiej historii
• Czy w podziemiach reszelskiego kościoła są skarby?
• „Badanie dawnych dzwonów...” - po prelekcji
• Zaproszenie
• Tylko projekt kończymy a nie działania...
• „Ocalmy od zapomnienia”
• Co się dzieje z kapliczkami?
• Wycieczka do Pilca
• Powrót do „Kurhanowego Lasu”
• dalej...